Tyap (a̱lyem)

a̱lyem Naija-Konggo nang á̱ lyiat di̱ fam a̱ka̱wa̱tyia̱ Naijeriya a̱ni.

Tyap ji ku a̱lyem Tyap ka yet sot a̱balilyem lilyem Pi̱lato ja ma̱ng a̱tsatsak shi di̱ fam-a̱byin Fam A̱ka̱wa̱tyia̱ Naijeriya. A̱lyoot nTyap ka, kikya yet a̱lyoot sa̱la̱u sot a̱balilyem a̱ja. Tyap ja yet a̱lyem á̱niet nang á̱ ngyei A̱tyap ba a̱ni. Á̱ ka ngyei nji Katab ku Kataf (nang A̱kpat wu yei a̱ni). Á̱ ka si̱ lyen nji ma̱ng lyulyoot a̱balilyem a̱natat nji nang: Fantswam, Gwoot, Sholyia̱, Takat, Tyap Maba̱ta̱do, Tyia̱ca̱rak ma̱ng Tyuku a̱ni. Ma̱ng si̱sak Blench (2008), Jhyuo ji — ji̱ byia̱ á̱niet lyiat ba̱ shi a̱ swak a̱ni — li á ngyei tangka̱i Tyap ghyang hwa (shimba á̱niet lyiat nji ba vwuon di̱ sa nwap).[1]

Tyap
a̱lyem, modern language
TafaTyapic Jhyuk
A̱byinNaijeriya Jhyuk
Indigenous toSi̱tet Ka̱duna, Si̱tet Pi̱lato Jhyuk
Lyuutlyuut Lati̱n Jhyuk
Ethnologue language status6a Vigorous Jhyuk
Wikimedia language codekcg Jhyuk

Mak mi̱ mak tai a̱balilyem Tyap jhyuk

Lyilyim mak mi̱ mak mkpa̱t nfi̱k mat á̱ fi̱k si̱sak nang tai hu tsi̱tsak Kaje (Jhyuo), Katab (Tyap) ma̱ng Kagoro (Gwoot) shi si̱ tat a̱ni mi̱ Lyulyoot swáng a̱lyiat Swadesh ku shyia̱ ma̱ng á̱ngga 118 á̱si̱ a̱tsatsak a̱gban a̱lyiat a̱ni, Wurm (1971), ma̱ a̱lyiat nggu na si̱ tak nyia̱, mkpa̱t nfi̱k na tyai nyia̱ nnwap a̱tat na lyiat a̱balilyem a̱lyem a̱nyiung hwa.[2]

Kaje
84% Katab
83% 91% Kagoro

Mkpa̱t nfi̱k mi̱ lis swang a̱lyiat Swadesh hu: Wurm (1971).

Ma̱nang á̱ ngya a̱son ma̱ng mai tai hu a̱ni, á̱ si̱ ba̱ mai swáng a̱lyiat ji̱ byia̱ a̱meang mba ji nang McKinney (1983:291), ma̱nang gu mmak nwuai mi̱ nwuai 174 tsi̱tsak a̱balilyem hu shyia̱ tazwa jiniaau si̱ ta̱taat nyia̱ a̱ni̱nai ja ma̱nyin yet swáng a̱lyiat ji̱ vwuon tsi̱tsak njii.[3]

Kaje
83% Katab
83% 90% Kagoro

Mkpa̱t swáng a̱lyiat nfi̱k bi̱n: McKinney (1983:291).

A̱tatak kya myiai mai tai nang A̱ka̱u (2020) ku nyia̱ a̱ni tsi̱tsak a̱balilyem a̱ka̱wa̱tyia̱ Tyap hu ma̱ng Jhyuo.

Shong (Nggi̱lit) "Maba̱ta̱do" Jhyuo (Jju) Gwoot (Gworok) Sholyia̱ (Sholyio, Sholio) Tyecaat (Tyeca̱rak) Fantswam Takat (Takad) Tyuku
1 Come and eat. Bai a ya kyayak. Ba a ya kyangya. Bai u ya kyayak. Bai a gye kyayak Bai a gye kyayak. Bai a ya kyangya. Bai u gyi kyangyi. Bai u gyi kyangyi.
2 Let us rise with strength. Yok zi̱ doot yong ma̱ng cet. Ryok zi drok ryong bu cet. Yok zi̱t durok yong bi̱ cet. Yok zi̱ durok yong ma̱ng tset. Yok zi̱ durok yong ma̱ng cet. Yok zi̱ durok yong bi̱ cet. Yok zi̱ durok yong bi̱ tset. Yok zi̱ durok yong bi̱ tset.
3 I am not going to the wedding. N na nat la̱p nyeang (nyi̱yang) hu bah. N ni nat rop nyreng a ba. N na nat la̱p nyi̱rang ku dak. N na nat la̱p nyi̱rang hu bah. N na nat la̱p nyi̱rang hu bah. N na nat la̱p nyi̱rang ku dak. N li nat la̱p nyi̱rang hu dak. N li nat la̱p nyi̱rang hu dak.
4 The people are hungry. Á̱niet ba fwuong zong. Ba̱nyet ba pfong zong. Á̱niet ba tswuong jong. Á̱niet be fwuong jong. Á̱niet be fwuong zong. Á̱nyet ba tfwuong zong. Á̱niet bi fwuong zong. Á̱niet bi fwuong zong.
5 The child was walking, and fell down. Nggwon ka ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Ka̱won ka ncong, ka̱ yin kpa ka̱byen. Nggwon ka ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Nggwon ke ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Nggwon ke ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Nggwon ka ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Nggwon ki ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin. Nggwon ki ncong, ka̱ si̱ kwa a̱byin.
6 The pot is here. A̱la̱n ka shyia̱ a̱ji. Ka̱ra̱n ti shyi aki. Ula̱n ka shyio a̱ji. A̱la̱n ke shyia̱ a̱zi. A̱la̱n ke shyia̱ a̱ji. Ka̱la̱n ti shyia a̱ji. Ula̱n ki syia̱ a̱zi. Ula̱n ki syia̱ a̱zi.
7 They are too mouthy. God will help them. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwaza/A̱za na beang mba. Ba̱ ra̱u byi ka̱nu. Ka̱za ni mba brang. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwaza/Uza na beang mba. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwaze/A̱ze na beang mbe. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwaze/A̱ze na beang mbe. Ba̱ la̱u byia ka̱nu. Gwaza/Ka̱za na beang mba. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwazi/Uzi li beang mbi. Ba̱ la̱u byia̱ a̱nu. A̱gwazi/Uzi li beang mbi
8 Kuyet went to the forest with me to get water. Kuyet nwuo a̱yit ka ma̱ng a̱nung a̱ bwuo a̱sa̱khwot. Kuyet nwa ka̱yit ka ba̱ nzuk a̱ bvwa ba̱shekwot. Kuyet nwuo uyit ka bi̱ nung a̱ bvwuo a̱sa̱khwot. Kuyet nwuo ka̱yit ke ma̱ng a̱nung a̱ bwuo a̱sa̱khwot. Kuyet nwuo a̱yit ke ma̱ng a̱nung a̱ bwuo a̱sa̱khwot. Kuyet nwua ka̱yit ka bi̱ nung a̱ bwua a̱sa̱khwot. Kuyet nwuo uyit ki ba̱ a̱nung a̱ bvwuo a̱sa̱khwot. Kuyet nwua uyit ki ba̱ a̱nung a̱ bvwua a̱sa̱khwot.
9 Who is home? A̱nyan wa a̱ nshyia̱ a̱mali ka? A̱nyan a̱mi a̱ nshyi ka̱ryi ka? A̱nyan a̱ a̱ nshyia̱ buli ka? A̱nyan a a̱ nshyia̱ a̱mali ke? A̱nyan a a̱ nshyia̱ a̱mali ke? A̱nyan a a̱ nshyia ka̱li ka? A̱nyan a a̱ nsyia̱ buli ki? A̱nyan a a̱ nsyia̱ buli ki?
10 It is above. A̱ shyia̱ tazwa ka. A̱ shyi tazwa ka. A̱ shyio tuza ka. A̱ shyia̱ tanzwe ke. A̱ shyia̱ tanzwe ke. A̱ shyia tazwa ka. A̱ syia̱ tuzi ki. A̱ syia̱ tuzi ki.
11 Will you drink? A na swuo a? A ni fwa a? A na swuo a? A na swuo a? A na swuo a? A na fwua a? U li swuo a? U li swuo a?
12 They said some children came here today. Ba̱ nyia̱ mman á̱ghyang bai a̱ji a̱fwun ka. Ba̱ yya na̱won ka̱yaan ba aki ka̱pfwun ka. Ba̱ nyio nuwan á̱ghyang bai a̱ji utswun ka. Ba̱ nyia̱ mman á̱ghyang bai a̱zi a̱fwun ke. Ba̱ nyia̱ mman á̱ghyang bai a̱ji a̱fwun ke. Ba̱ nyia mnuwan á̱yaan bai a̱ji ka̱tfwun ka. Ba̱ hyia̱ mman á̱ghyang bai a̱zi ufwun ki. Ba̱ shyia̱ mman á̱zang bai a̱zi utswun ki.
13 Let us unite. Zi̱ tung ndung. Zi tung ndung. Zi̱t tung ndung. Zi̱ tung ndung. Zi̱ tung ndung. Zi̱ tung ndung. Zi̱ tung ndung. Zi̱ tung ndung.

Tyap ma̱ng lilyem ku byia̱ a̱meang jhyuk

Lis zop zuzop ghyang nang á̱ ngyei "Swadesh 100-word List" hu a̱ni nang Shimizu (1975:414) ku nneap a̱ni tsa nyia̱ Tyap (Katab) ji byia̱ mkpa̱t nfi̱k nanii ma̱ng Lilyem Pi̱lato ghyáng ku tai njii a̱ni ma̱ng Ji̱kum, corop neet si̱ nka ka̱ lan swak mi̱ tai hu ba̱ng si̱ nat si̱ nka ka̱ shyia̱ a̱tak lan swak a̱ni: 72% ma̱ng Za̱le (Izere), 66% ma̱ng Á̱nietza̱fan (Rigwe), 50% ma̱ng Ca̱la, 49% ma̱ng Kuut, 42% ma̱ng Tarok, 41% ma̱ng Pyem, 41% ma̱ng Nghwom (Ni̱nza̱m), 39% ma̱ng Ce (Kuce), 39% ma̱ng Igwong (Eggon), 38% ma̱ng Bunu (Ibunu), 37% with Li̱ndi̱le (Rindre) a mbeang 34% ma̱ng Ji̱kum (Jukun).[4]

Ya̱fang jhyuk

  1. "Central Plateau languages" (di̱n Shong).
  2. Wurm, S. A. (1971). "Papuan Linguistic Situation. Current Trends in Linguistics". Sebeok, T. (Ed.). Vol. 8. Pp. 541–65. The Hague.
  3. McKinney, C. (1983). "A Linguistic Shift in Kaje, Kagoro, and Katab Kinship Terminology". Ethnology. (22)(4). Pp. 281–293. DOI 10.2307/3773677. JSTOR 3773677.
  4. Shimizu, Kiyoshi (1975). "A Lexicostatistical Study of Plateau Languages and Jukun". Anthropological Linguistics. (17)(8). Pp. 413–418. JSTOR 30027577.

A̱ka̱fwuop nta jhyuk